Oczywiście, że tak!

Chociaż trzeba powiedzieć, że splot okoliczności, czy jak to ujął słynny kronikarz Jan Długosz przyczyny klęski leżały gdzie indziej niż ten cały „splot okoliczności”.

Przedstawiciele historiografii „krytycznej” dowodzą, że było to trzeciorzędne starcie mongolskiego zagonu na drugoplanowym froncie właściwej wyprawy na Węgry; że bitwa pod Legnicą nie miała żadnego istotnego znaczenia - bowiem Batu-chan zawróci i tak swoje wojska na wschód po prostu dlatego, że walka o tron po śmierci następcy Dżyngis-chana była dla niego ważniejsza niż podbój Europy. Czyli - zginął Henryk Pobożny właściwie bez sensu.

Dramatyczną opowieść o roku 1241 znamy przede wszystkim z niezwykle barwnej i szczegółowej narracji Jana Długosza. Na początku księgi VII swoich monumentalnych Roczników czyli kronik sławnego Królestwa Polskiego poświęca on opisowi najazdu mongolskiego w owym roku ponad cztery tysiące słów!

Wyjazd Henryka Pobożnego pod Legnicę, rysunek Jana Matejki.

Mamy u Długosza od razu propozycję interpretacji całej tej historii: kara za własne grzechy Polaków (i Europy łacińskiej, dodaje Długosz, wymieniając gorszący spór „między katolickimi królami, a zwłaszcza między Kościołem rzymskim a Cesarstwem”). Spada na nich bicz Boży.

Wojewoda krakowski Włodzimierz (Świętosławowic, z rodu Łabędziów) zwołał zjazd rycerstwa we wsi Kalina (prawdopodobnie pod Miechowem), „każąc wszystkim chwycić za broń i iść za sobą”. Zaatakował ze zgromadzonymi w ten sposób siłami obóz tatarski pod Wielkim Turskiem (blisko dzisiejszego Staszowa). „Sprawił wśród Tatarów ogromną rzeź i walczył z nimi bardzo wytrwale”. Ale przegrał z przewagą liczebną mongolskich przeciwników. Według innych, współczesnych najazdowi źródeł, datuje się tę pierwszą bitwę z Tatarami na 13 lutego. Długosz ubolewa, że Polacy mogli odnieść pełne zwycięstwo, ale zgubiła ich chciwość - „zbyt łapczywie zabiegali o łupy”. Uwierzyli jednak w tej bitwie, że w ogóle można mongolskim jeźdźcom stawić czoła.

Starcie pod Chmielnikiem zakończyło się całkowitą klęską Polaków.

Pod Raciborzem jeden z oddziałów rozpoznawczych zniszczył książę opolski Mieszko Otyły, ale szybko musiał przed głównymi silami Mongołów uciekać na zachód, by dołączyć do pozostałych sił rycerstwa śląskiego, skupionych pod sztandarem Henryka Pobożnego.

Droga na Kraków była już jednak całkowicie otwarta. Stolica była opuszczona przez ludzi. Tatarzy 28 marca spalili Kraków.

Mimo zatrważających wieści o kolejnych klęskach polskiego rycerstwa, Henryk Pobożny „zarówno siebie samego krzepił nadzieją i odwagą, jak wszystkich gromkimi słowami, dowodząc, że należy więcej sobie cenić i za chwalebniejsze i większą przynoszące zasługę uważać to zwycięstwo, które pozwoliłoby mu ponieść śmierć ciała, lecz zatriumfować duchem. Uważał sam i przekonywał żołnierzy, że będzie to prawdziwszy i nieśmiertelny triumf, gdyby zarówno jemu, jak i im zdarzyło się chwalebnie zginąć w walce w obronie wiary i religii chrześcijańskiej niż gdyby odnieśli zwycięstwo i zachowali życie, a splamili się jakimś występkiem”.

Działo się to 9 kwietnia 1241 roku. Wojsko uszykowane było w czterech oddziałach: krzyżowców i ochotników różnych narodowości, niedobitków rycerstwa małopolskiego pod wodzą Sulisława, brata wojewody Włodzimierza, poległego pod Chmielnikiem, dalej - rycerstwa opolskiego z Mieszkiem Otyłym na czele, wreszcie mieli być Krzyżacy, a w odwodzie sam książę Henryk Pobożny. Tatarzy byli także uszykowani w cztery oddziały, ale „znacznie górujące liczebnością, doborem i doświadczeniem bojowym wojowników”.

Osłaniani przez polskich kuszników rycerze Sulisława i Mieszka Otyłego związali skutecznie walką trzy oddziały Tatarów. I byliby osiągnęli sukces, gdyby nie podstępna dywersja przeciwnika: „Ktoś z oddziałów tatarskich, nie wiadomo, czy ruskiego czy tatarskiego pochodzenia, biegając bardzo szybko tu i tam, między jednym a drugim wojskiem krzyczał okropnie [...] po polsku: «Biegajcie, biegajcie», to znaczy «Uciekajcie, uciekajcie» wprawiając Polaków w przerażenie.

Na to wołanie książę opolski Mieczysław, przekonany, że to nie krzyk wroga,  zaniechawszy walki, uciekł i pociągnął do ucieczki wielką liczbę żołnierzy. Kiedy książę Henryk zobaczył to na własne oczy i gdy mu o tym donieśli inni, zaczął wzdychać i lamentować, mówiąc: «Gorze się nam stało», to znaczy: spadło na nas wielkie nieszczęście”.

Bitwa wchodzi w decydującą fazę. Do akcji wkracza odwodowy, największy hufiec, którym ma - według Długosza - dowodzić sam Batu-chan. Polacy nie ustępowali, mimo wszystko. Wtedy Tatarzy mieli użyć swojej „Wunderwaffe”. Z olbrzymiej chorągwi opatrzonej znakiem „X”, a mającej na szczycie drzewca „podobiznę wstrętnej czarnej głowy z podbródkiem okrytym zarostem”, jej chorąży wydobył przez potrząsanie ową głową „parę, dym i mgłę o tak cuchnącym odorze, że z powodu okropnego i nieznośnego smrodu walczący Polacy niemal omdleni i ledwie żywi osłabli i stali się niezdolni do walki”.

Współcześni historycy wojskowości spierają się o to zdanie zaciekle. Czy jest to pierwszy opis zastosowania gazów bojowych w dziejach, 674 lata przed Bolimowem i Ypres? Czy raczej Mongołowie użyli znanej pod nazwą ognia greckiego, a stosowanej już wcześniej (np. przy obronie Bizancjum przed Arabami w roku 674) mieszaniny ropy naftowej, siarki, saletry i żywicy? To jednak całkiem inna broń. A może wszystko to wymyślił Długosz, jak twierdzą ci, którzy żądają niemal od polskiego dziejopisa wzoru chemicznego na substancję, której użycie pod Legnicą przedstawiał?

Szeregi łacińskiego rycerstwa zostały rozbite. Tatarzy odnieśli w bitwie walne zwycięstwo. „Chcąc wiedzieć, jak wielka jest liczba zabitych, odciąwszy każdemu trupowi jedno ucho, napełniają dziewięć worków po brzegi” (ten zwyczaj tatarski, liczenia skali militarnego sukcesu liczbą zebranych uszu, utrzymał się, jak wiemy, także w kolejnych wiekach). Bezgłowe ciało  księcia zostało po ich odejściu odnalezione i rozpoznane przez księżnę wdowę po anatomicznym szczególe: Henryk Pobożny miał u lewej stopy sześć palców (ten szczegół potwierdził się podczas otwarcia tumby grobowej księcia we franciszkańskim kościele świętego Jakuba we Wrocławiu w roku 1832).

Król czeski Wacław, który miał przyjść z pomocą swemu szwagrowi, zamknął się przezornie „w zamkach i miejscach bezpiecznych”. I przetrwał, choć Mongołowie grasowali jeszcze na Morawach, by przejść ostatecznie na Węgry.

Mistrz polskich mediewistów drugiej połowy XX wieku, Gerard Labuda, wziął w obronę relację Długosza, dowodząc, że była ona w wielu swych fascynujących szczegółach oparta na zaginionej do naszych czasów kronice - roczniku dominikańskim, spisanej, być może, przez naocznego świadka legnickiej bitwy, występującego w opisie jako ocalały z pogromu Jan Iwanowic.

Opracowałem na podstawie: "DZIEJE POLSKI" ANDRZEJ NOWAK Tom II 1202-1340, Wydanie I Kraków 2015

 

---

tagi: bitwa  henryk pobożny  legnica  długosz  batu-chan 

	Andrzej-z-Gdanska
	26 października 2022 06:00

23     1419    7 zaloguj sie by polubić